Caillte agus sábháilte
Léigh an giota ar an bhfocal ceol agus amharc ar na híomhánna éagsúla de lireanna nó cruiteacha i Nascanna. Ansin, gabh i mbun Bailiú Méide le smaoineamh ar na ceisteanna seo a leanas. I ndiaidh dóibh a gcuid moltaí a scríobh síos, thiocfadh le daltaí a bheith ina ngrúpaí de bheirteanna, ceathrair, ochtair srl. go dtí go n-aontaíonn an rang ar bharúil amháin. Beidh ar ghrúpaí maor ama, scríobhaí agus urlabhraí a roghnú.
- Cad chuige ar mhair na híomhánna d’uirlisí ceoil ar chrosa agus ar scrínte ach nár mhair na huirlisí féin (a bhí déanta d’adhmad, is cosúil)?
- Cad é mar a d’fhoghlaim ceoltóirí ceol nua sular thosaigh ceoltóirí á scríobh síos?
- Cé na rudaí is tábhachtaí sa dhul chun cinn teicneolaíochta a ligeann dúinn ceol a thaifeadadh anois?
Teangacha Ceilteacha
Sa Nua-Ghaeilge, ciallaíonn cruit ‘cnapán’ nó ‘cláirseach bheag.’ Tá an focal crwth sa Bhreatnais ar ‘cnapán’ agus ar ‘téaduirlis’. Tá roinnt focail Ghaeilge agus Bhreatnaise cosúil lena chéile cionn is gur teangacha Ceilteacha iad. Seo roinnt samplaí eile:
| Gaeilge | Breatnais | Béarla |
| bliain | blwyddyn | year |
| broc | broch | badger |
| sean | hen | old |
I bhfocail áirithe, má tá c san fhocal Gaeilge tá p nó b san fhocal Breatnaise:
| Gaeilge | Breatnais | Béarla |
| ceann | pen | head |
| mac | mab | son |
| ceathair | pedwar | four |
Tá ceangal níos láidre ag an Ghaeilge le Gàidhlig (na hAlban) agus le Manainnis. Teangacha Gaelacha iad seo. Tá an Bhreatnais níos cóngaraí don Bhriotáinis agus don Choirnis. Teangacha Briotaineacha iad seo.
| Gaeilge | Gàidhlig | Manainnis | Breatnais | Briotáinis | Coirnis |
| bliain | bliadhna | blein | blwyddyn | bloaz | bledhen |
| broc | broc | brock | broch | broc’h | brogh |
| sean | sean | shenn | hen | hen | hen |
| ceann | ceann | kione | pen | penn | penn |
| mac | mac | mac | mab | mab | mab |
| ceathair | ceithir | kiare | pedwar | peder | peder |
Tá an Ghàidhlig beo go fóill i gcodanna d’Albain, tá an Mhanainnis in úsáid ar Oileán Mhanann, an Bhriotáinis á labhairt i dTuaisceart na Fraince agus baineann an Choirnis le Corn na Breataine.
Ar an léarscáil thíos feictear cá háit a labhraítear teangacha Ceilteacha sa lá atá inniu ann. Íoslódáil agus lipéadaigh an léarscáil seo le hainmneacha na gceantar agus na dteangacha a labhraítear iontu.
Léarscáil ag rianú na dteangacha Ceilteacha. Íomhá © Shikku27316, CC BY-SA 1.0.
Déan géag na dteangacha a íoslódáil agus a líonadh isteach.
Cumhacht na cuimhne
Cum amhrán nó scéal gairid. Taifead ar ghuthán é agus cuir i leataobh é. Cuir an t-amhrán nó scéal thart ar an rang, duine amháin á aithris leis an chéad duine eile go príobháideach. Taifead an leagan deireanach agus éist leis in éineacht leis an chéad taifeadadh. Ar cuireadh an t-amhrán nó scéal ar aghaidh go cruinn? Cad é atá athraithe agus cad chuige?
Gluais
figín: píosa pláisteach a úsáideann duine le tarraingt ar shreanga agus iad ag seinm téaduirlise
téaduirlis: uirlis ceoil a bhfuil sreanga uirthi, mar shampla cláirseach, nó giotár
ar ais chuig ceol